درمان هیجانمدار (Emotionally Focused Therapy- EFT) به عنوان یکی از رویکرد های پیشرو در روان درمانی، ریشه در نظریه دلبستگی و علم هیجان دارد .این رویکرد در ابتدا برای زوج ها طراحی شد، اما طی سال های اخیر شاخه های تخصصی دیگری نیز از آن توسعه یافته است. سه شاخه اصلی درمان هیجان مدار EFT شامل:
- (Emotionally Focused Couple Therapy- EFCT) زوج درمانی هیجان مدار EFCT
- (Emotionally Focused Individual Therapy- EFIT) درمان فردی هیجان مدار EFIT
- (Emotionally Focused Family Therapy- EFT) خانواده درمانی هیجان مدار EFFT
شناخت این شاخه ها کمک می کند درمانگران و مراجعان بدانند این رویکرد EFT در چه زمینه هایی کاربرد دارد و چه اهدافی را دنبال می کند.
زوج درمانی هیجان مدار (EFCT)
زوج درمانی هیجان مدارEFCT نخستین شاخه این رویکرد EFT بود که توسط دکتر سو جانسون در دهه ۱۹۸۰ طراحی شد. تمرکز آن بر بازسازی پیوند های عاطفی میان زوج هاست.
اهداف زوج درمانی هیجان مدار EFCT
- شناسایی چرخه های منفی ارتباطی میان زوج ها.
- کمک به زوجین برای دسترسی به هیجان های عمیق و آسیب پذیر.
- بازسازی الگوی دلبستگی ایمن در رابطه.
- ایجاد صمیمیت، اعتماد و امنیت پایدار میان زوجین.
کاربرد های EFCT
این رویکرد EFCT به ویژه برای زوج هایی مفید است که با مشکلاتی همچون خیانت، تعارض های مکرر، سردی عاطفی یا مشکلات ارتباطی روبه رو هستند .پژوهش های متعدد نشان داده اند که این روش در کاهش تنش، افزایش رضایت زناشویی و بازسازی روابط مؤثر است.
نمونه در فرهنگ ایرانی
در بسیاری از روابط ایرانی، تعارض ها با سکوت یا سرزنش پاسخ داده می شود. زوج درمانی هیجان مدار EFCT کمک می کند زوج ها هیجان های پنهان مثل ترس از طرد یا نیاز به نزدیکی را به زبان بیاورند و الگوی جدیدی از تعامل ایجاد کنند.
درمان فردی هیجان مدار EFIT
با گسترش موفقیت زوج درمانی هیجان مدار EFCT، درمان فردی هیجان مدار EFIT توسعه یافت تا اصول آن در کار با افراد نیز به کار رود.
اهداف درمان فردی هیجان مدار EFIT
- کمک به افراد برای کشف هیجان های عمیق و نیاز های دلبستگی خود.
- پردازش زخم های گذشته و تجربیات آسیب زا.
- تقویت خود پذیری و خود شفقت ورزی.
- افزایش توانایی فرد برای ایجاد و حفظ روابط ایمن.
کاربرد های EFIT
این رویکرد به ویژه در کار با مراجعانی که دچار آسیب های هیجانی یا تجربه های سخت کودکی، افسردگی، اضطراب یا مشکلات هویتی هستند مؤثر است .همچنین بر تجربه هیجانی در لحظه (Experiential Focus) تکیه دارد و به فرد کمک می کند هیجان های خود را دوباره سازماندهی کند.
نمونه بالینی
فرض کنید فردی که بار ها در روابطش طرد شده، دچار اضطراب جدایی است. در درمان فردی هیجان مدار EFIT، درمانگر به او کمک می کند این ترس عمیق را شناسایی کرده و به جای اجتناب یا خشم، آن را با پذیرش و دلبستگی سالم جایگزین کند.
خانواده درمانی هیجان مدار EFFT
خانواده درمانی هیجان مدار EFFT برای کار با خانواده ها و به ویژه والدین و فرزندان طراحی شده است. این شاخه بر بازسازی پیوند های هیجانی در سیستم خانواده تمرکز دارد.
اهداف خانواده درمانی هیجان مدار EFFT
- افزایش ارتباط هیجانی و همدلی میان اعضای خانواده.
- کمک به والدین برای پاسخ دهی عاطفی بهتر به فرزندان.
- کاهش تعارض های میان نسلی.
- ایجاد شبکه ای از حمایت و امنیت در خانواده.
کاربرد های EFFT
این رویکرد برای خانواده هایی که با مشکلاتی مانند تعارض شدید میان والد و فرزند، مشکلات رفتاری نوجوانان، یا تأثیر آسیب های گذشته بر روابط خانوادگی دست و پنجه نرم می کنند، بسیار مفید است.
مثال فرهنگی
در بسیاری از خانواده های ایرانی، والدین نگران فرزندان نوجوان خود هستند اما به جای ابراز نگرانی، کنترلگری یا انتقاد نشان می دهند. خانواده درمانی هیجان مدار EFFT کمک می کند والدین یاد بگیرند هیجان واقعی خود (نگرانی و عشق) را بیان کنند و فرزندان هم نیاز به استقلال و امنیت را به شیوه ای سالم ابراز کنند.
شباهت ها و تفاوت ها
هر سه شاخه EFFT , EFCT , EFIT بر پایه یک فلسفه مشترک یعنی نظریه دلبستگی و نقش هیجان در سازماندهی روابط انسانی بنا شده اند.
زوج درمانی هیجان مدار EFCT تمرکز بر روابط زوجی دارد.
درمان فردی هیجان مدار EFIT بر رشد فردی و بازسازی درونی تمرکز می کند.
خانواده درمانی هیجان مدار EFFT به پویایی خانواده به عنوان یک کل توجه دارد.
با وجود تفاوت در سطح تمرکز، همه آن ها یک هدف مشترک دارند : ایجاد امنیت عاطفی و دلبستگی ایمن.
اهمیت این شاخه ها برای درمانگران ایرانی
در ایران، استفاده از درمان هیجان مدار EFT می تواند تحول بزرگی در رویکرد درمانی ایجاد کند. بسیاری از درمانگران تاکنون این رویکرد EFT را تنها برای زوج ها می شناختند، اما آشنایی با شاخه فردی EFIT و خانوادگی EFFT دامنه مداخلات آن ها را گسترده تر می کند.
درمانگرانی که با افراد آسیب دیده از تروما یا اضطراب کار می کنند، می توانند از درمان فردی هیجان مدار EFIT بهره مند شوند.
کسانی که با نوجوانان یا خانواده های درگیر تعارض سر و کار دارند، می توانند از خانواده درمانی هیجان مدار EFFT استفاده کنند.
زوج درمانی هیجان مدار EFCT همچنان ابزار اصلی برای کار با زوج هاست.
جمع بندی
درمان هیجان مدار EFT یک رویکرد جامع و منعطف است که در قالب سه شاخه اصلی یعنی زوج درمانیEFCT، فردی EFIT و خانوادگی EFFT توسعه یافته است .این شاخه ها به درمانگران امکان می دهند در موقعیت های گوناگون، از بازسازی روابط زوجی گرفته تا ترمیم زخم های فردی و حل تعارض های خانوادگی بهره ببرند.
شناخت این شاخه ها برای درمانگران و مراجعان ایرانی فرصتی است تا از جدید ترین دستاورد های علمی روان درمانی در سطح بین المللی بهره مند شوند و روابطی امن تر و صمیمانه تر بسازند.
