یکی از پرسش های مهم در معرفی رویکرد های روان درمانی این است که آیا آن رویکرد با فرهنگ و ارزش های جوامع مختلف سازگار است یا نه.
درمان هیجان مدار (Emotionally Focused Therapy – EFT) که در دهه ی ۱۹۸۰ توسط دکتر سو جانسون توسعه یافت، در ابتدا در بستر فرهنگی آمریکای شمالی شکل گرفت.
اما طی سه دهه ی گذشته، این رویکرد در بیش از ۴۰ کشور جهان آموزش داده شده و پژوهش های متعددی نشان داده اند که قابلیت بالایی برای تطبیق فرهنگی دارد.
در ایران نیز پرسش اصلی این بوده است که آیا درمان هیجان مدار (EFT) می تواند با ویژگی های فرهنگی و اجتماعی ما – که در آن روابط خانوادگی، ارزش های جمع گرایانه و هنجار های خاص درباره ی ابراز هیجان در جریان است – سازگار شود؟
پاسخ پژوهش ها و تجربه های بالینی روشن است: بله، درمان هیجان مدار (EFT) با فرهنگ ایرانی قابل انطباق و بسیار اثر بخش است.
در این مسیر، انجمن هیجان مدار ایران (آیرفت) نقش کلیدی در آموزش، ترویج و بومی سازی این رویکرد در کشور ایفا کرده است.
چالش های فرهنگی در ایران
برای درک بهتر اهمیت سازگاری درمان هیجان مدار با فرهنگ ایرانی، باید به چند ویژگی فرهنگی کلیدی توجه کرد:
1. بیان غیر مستقیم هیجان ها: در بسیاری از خانواده های ایرانی، ابراز آسیب پذیری یا نیاز های عاطفی به صورت مستقیم دشوار است.
2. نقش خانواده ی گسترده: خانواده ها در ایران غالباً در تصمیم ها و روابط زوجین نقش پررنگی دارند.
3. هنجار های جنسیتی: انتظارات سنتی از مردان و زنان در بیان احساسات می تواند مانع نزدیکی عاطفی شود.
4. تأثیر استرس های اجتماعی و اقتصادی: فشار های مالی، بیکاری یا مهاجرت، زمینه ساز افزایش تعارضات زناشویی هستند.
درمان هیجان مدار (EFT) و بیان هیجان ها در فرهنگ ایرانی
یکی از نقاط قوت درمان هیجان مدار این است که به افراد کمک می کند هیجان های بنیادی مانند ترس، غم یا نیاز به نزدیکی را در محیطی امن تجربه و ابراز کنند.
در فرهنگ ایرانی، که اغلب ابراز مستقیم هیجان – به ویژه برای مردان – دشوار است، این رویکرد ابزاری مؤثر برای شکستن این تابو محسوب می شود.
مطالعات بومی در ایران نشان داده اند زوج ها پس از شرکت در جلسات درمان هیجان مدار، توانسته اند برای نخستین بار هیجان های آسیب پذیر خود را به زبان بیاورند.
برای مثال، مردی که پیش تر با خشم یا سکوت واکنش نشان می داد، در جلسه ی درمان هیجان مدار توانست از احساس تنهایی و ترس خود صحبت کند.
درمان هیجان مدار و نقش خانواده در ایران
در بسیاری از موارد، خانواده ی گسترده (والدین، خواهر و برادر ها) بر روابط زوجین تأثیرگذارند. این امر گاهی موجب تعارض و احساس بی قدرتی زوجین در برابر فشار خانواده ها می شود.
خانواده درمانی هیجان مدار (EFFT) می تواند به خانواده های ایرانی کمک کند تا:
– والدین یاد بگیرند پاسخ دهی هیجانی بهتری به فرزندان داشته باشند.
– تعارض های میان نسلی کاهش یابد.
– مرز های سالم میان زوج ها و خانواده ی گسترده شکل بگیرد.
درمان هیجان مدار (EFT) و هنجار های جنسیتی
در فرهنگ ایرانی، مردان معمولاً از کودکی آموزش می بینند که گریه نکنند یا احساسات خود را «بروز ندهند». زنان نیز ممکن است در ابراز نیاز هایشان به دلیل ترس از قضاوت یا بی توجهی دچار تردید شوند.
رویکرد EFT با فراهم کردن فضایی امن و ساختار یافته، به زوج ها کمک می کند از نقش های جنسیتی محدود کننده فاصله بگیرند و به عنوان دو انسان آسیب پذیر و نیازمند ارتباط دیده شوند.
این فرایند در ایران می تواند بسیار تحول بر انگیز باشد، زیرا بسیاری از تعارض ها ریشه در همین ناتوانی در ابراز نیاز های واقعی دارند.
درمان هیجان مدار (EFT) و استرس های اجتماعی در ایران
ایرانی ها در دهه های اخیر با استرس های مختلفی همچون فشار اقتصادی، تحولات اجتماعی و حتی مهاجرت مواجه بوده اند.
این فشار ها می توانند پیوند های عاطفی را تضعیف کنند.
پژوهش های داخلی نشان داده اند درمان هیجان مدار می تواند به زوج ها کمک کند حتی در شرایط فشار بیرونی، اتحاد عاطفی قوی تری پیدا کنند و به جای فاصله گرفتن، یکدیگر را منبع امنیت بدانند.
شواهد پژوهشی در ایران
مطالعات دانشگاهی در ایران نشان داده اند که رویکرد EFT موجب افزایش رضایت زناشویی و کاهش تعارض می شود.
پژوهش ها تأیید کرده اند زوج هایی که از این روش درمان شده اند، توانسته اند اعتماد از دست رفته ی پس از خیانت را بازسازی کنند.
درمان فردی هیجان مدار (EFIT) نیز در کاهش افسردگی و اضطراب در نمونه های ایرانی مؤثر بوده است.
این یافته ها نشان می دهند که درمان هیجان مدار نه تنها با فرهنگ ایرانی ناسازگار نیست، بلکه به دلیل تأکید بر پیوند های عاطفی، با ارزش های خانواده محور ایرانی همخوانی بالایی دارد.
نقش انجمن هیجان مدار ایران (آیرفت) در آموزش و بومی سازی EFT
انجمن EFT ایران (آیرفت) به عنوان بازوی رسمی مرکز بین المللی تعالی درمان هیجان مدار (ICEEFT) در کشور، نقش مهمی در انتقال دانش و بومی سازی EFT در ایران دارد.
این انجمن دوره های آموزشی مقدماتی و پیشرفته را با همکاری مدرسان رسمی مرکز بین المللی تعالی درمان هیجان مدار برگزار می کند.
همچنین آیرفت بستری برای برگزاری کارگاه ها، مرور مقالات علمی و تبادل تجربه های بالینی میان درمانگران ایرانی فراهم کرده است.
از دستاورد های کلیدی این انجمن می توان به آموزش نحوه ی تطبیق اصول جهانی EFT با شرایط فرهنگی ایران اشاره کرد – مثلاً در روابطی که خانواده ی گسترده یا هنجار های سنتی تأثیر گذارند.
عضویت در انجمن هیجان مدار ایران (آیرفت) به درمانگران این امکان را می دهد که همزمان بخشی از شبکه ی جهانی ICEEFT و جامعه ی علمی ملی باشند.
به این ترتیب، آیرفت پلی ارتباطی میان استاندارد های بین المللی EFT و نیاز های فرهنگی و اجتماعی بومی ایران ایجاد کرده است.
جمع بندی
درمان هیجان مدار رویکردی جهانی است که به خوبی توانسته با فرهنگ های مختلف سازگار شود. در ایران، این رویکرد به دلیل تمرکز بر دلبستگی، هیجان های بنیادی و نیاز های عاطفی، ابزاری مؤثر برای بهبود روابط زوج ها و خانواده ها محسوب می شود.
با تلاش های انجمن هیجان مدار ایران (آیرفت) و همسویی با استاندارد های مرکز بین المللی تعالی درمان هیجان مدار (ICEEFT)، مسیر آموزش و اجرای EFT در ایران نه تنها علمی و معتبر است، بلکه با فرهنگ بومی نیز هماهنگ شده و می تواند به کاهش تعارض ها، افزایش صمیمیت و بازسازی اعتماد در روابط کمک کند.
